Krajobraz etniczny i wyznaniowy przed II wojną światową

Przed II wojną światową ziemię krośnieńską cechowała różnorodność etniczna i wyznaniowa. Jak nigdzie indziej w polskich Karpatach ścierały się tu wpływy zachodnie – małopolskie (do dziś widoczne w Jasielskiem i Gorlickiem), wschodnie – ruskie (do dziś czytelne we wschodniej części opisywanego obszaru) oraz południowe – węgierskie i słowackie (zauważalne na całym obszarze).

Pogórzanie, czyli Polacy wyznania rzymskokatolickiego, zamieszkiwali Pogórza i zachodnią część Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej, a także m.in. położone w głębi gór Jaśliska, Posadę Jaśliska i Hutę Polańską.

Mieszkańcami większości wsi górskich byli Łemkowie — grupa etnicznie osiadła tu co najmniej od XV w., wyznawcy obrządku greckokatolickiego. W okresie międzywojennym na Łemkowszczyźnie liczne były przypadki przechodzenia na prawosławie, niekiedy całymi wsiami, jak np. w Tylawie. Był to wyraz protestu zachowawczej ludności przeciwko propagowaniu przez duchownych greckokatolickich nacjonalizmu ukraińskiego oraz naruszaniu tradycji. Kościół katolicki przeciwdziałał tym tendencjom, powołując w 1934 r. odrębną Apostolską Administrację Łemkowszczyzny, początkowo z siedzibą w Rymanowie Zdroju.

Wschodnią część Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej (na wschód od linii Besko–Sieniawa) obok ludności polskiej zamieszkiwali tzw. Dolinianie. Była to grupa ruska z silną domieszką elementu polskiego, a także w mniejszym stopniu niemieckiego i wołoskiego.

W najwyżej położonej części Pogórza Dynowskiego, wznoszącej się miedzy Krosnem a Strzyżowem, osiedlili się tzw. Zamieszańcy. Podobnie jak Dolinianie była to ruska (ukraińska) grupa etniczna, wyznawcy obrządku greckokatolickiego.

Trzecią dużą grupą ludności byli do II wojny światowej Żydzi. W kilku miastach regionu odsetek ludności izraelickiej w ogólnej liczbie mieszkańców przekraczał 40 %, np. w Dukli, Rymanowie, Sanoku.

Każda z trzech wyróżnionych grup ludności wykształciła przez wieki odrębną, bogata kulturę ludową. Dziś jej najlepiej widoczną pozostałością są ocalałe obiekty sakralne: drewniane i murowane kościoły we wsiach zamieszkałych przez stulecia przez ludność polską, drewniane cerkwie na terenach zamieszkałych przez Łemków, Dolinian i Zamieszańców, czy murowane synagogi w miastach zamieszkałych przez ludność żydowską.

Rozmieszczenie grup etnograficznych do 1947 roku (wg. J. Czajkowskiego).